Winst en verlies van GroenLinks-zetels
Bij de Tweede Kamer verkiezingen van 12 september 2012 heeft GroenLinks een enorme nederlaag geleden. Van de 10 kamerzetels, die in 2010 zijn behaald, heeft de partij er met moeite 4 weten te behouden. In 2010 haalde GroenLinks meer dan 600.000 stemmen, in 2012 was dat net meer dan 200.000 stemmen. Hoe kunnen we deze uitslag verklaren? Hier kijken wij naar de peilingen. Dit stelt ons in staat om specifieke gebeurtenissen aan te wijzen die goed of slecht zijn geweest voor de electorale steun van GroenLinks. Dit peilingenonderzoek heeft zijn beperkingen en zal onvermijdelijk wijzen naar incidenten en minder naar structurele factoren.
Deze nederlaag betekent zeker niet het einde van de partij. In verschillende Europese landen hebben groene partijen het in het verleden moeilijk gehad, maar zijn ze ook weer opgestaan. Zo verdwenen de Duitse Groenen in 1990 onder de kiesdrempel van 5% om vier jaar later, in 1994, weer met 7,3% van de stemmen terug te keren in het Duitse Parlement. Op dit moment bloeien de Duitse Groenen als nooit te voeren en leveren ze zelfs de minister-president van de Duitse deelstaat Baden-Württemberg.
Ook in België kregen de Groenen in 2003 een zware nederlaag te verwerken. De Vlaamse Groenen verdwenen volledig uit het federale parlement, de Franstalige Groenen leden een zware nederlaag. Inmiddels zitten de Vlaamse Groenen weer in het federale parlement en halen de Franse Groenen hoge percentages in de opiniepeilingen.
De verschuivingen
We gebruiken de peilingen van Peil.nl Maurice de Hond en de Politieke Barometer naast elkaar. Er is recent veel discussie over de betrouwbaarheid van zetelpeilingen (zie bijvoorbeeld Louwerse en Van der Maat)(1). Statistisch gezien is een verschuiving die boven één zetel ligt significant.
Het verloop van de peilingen (zie de figuur hierboven) loopt samen met een aantal gebeurtenissen. Tot het eind van 2010 ligt GroenLinks stabiel rondom of boven het verkiezingsresultaat: tussen de 9 en 12 zetels. Na het aantreden van Sap, en met name na de beslissing over de politiemissie naar Kunduz, Afghanistan valt het zetelaantal terug naar ongeveer 6 zetels. Peil.nl en de Politieke Barometer observeren dezelfde trend, maar een ander tempo.
Waar Peil.nl het dieptepunt in februari 2011 ziet, ziet de Barometer dat pas opdoemen in maart 2011. Daarna veert het zetelaantal in beide peilingen langzaam weer op. De kernramp in Fukushima heeft geen eenduidig effect. Daarna is er een kleine opleving in beide peilingen te zien. Na de zomer van 2011 (met daarin onder andere de affaire rond Mariko Peters) daalt het zetelaantal opnieuw naar 6-7 zetels; overigens ziet Peil.nl een consistentere daling dan de Politieke Barometer.
Daarna neemt het zetelaantal weer toe. In deze periode speelt de zaak rond de jonge asielzoeker Mauro Manuel. De beslissingen daarover lijken samen te lopen met de opleving. GroenLinks piekt in deze periode rond de 9 zetels. Het congres van 2012 (waarop de Kunduz-missie opnieuw ter discussie wordt gesteld) valt samen met een nieuwe periode van neergang in beide peilingen. Met het Lenteakkoord veert de steun voor GroenLinks op in de peiling van Peil.nl, terwijl in de Politieke Barometer de cijfers opvallend stabiel zijn.
Na de bekendmaking van de kandidatuur van Dibi en de afwikkeling ervan valt GroenLinks terug naar 4 zetels bij Peil.nl. De respondenten van Politieke Barometer lijken veel minder onder de indruk. Hier blijft GroenLinks consistent rond de 6 zetels. In de campagne daarop scoort GroenLinks eerst 6, dan 5 en daarna 4 zetels. De politieke barometer peilt zelfs 3 zetels. De campagne zelf heeft niet geleid tot grote verschuivingen: GroenLinks daalt licht. Voor de PvdA heeft de campagne wél geleid tot grote verschuivingen. De tweestrijd tussen VVD en PvdA heeft GroenLinks dus nauwelijks stemmen gekost, want deze speelde zich pas af in de laatste twee weken van de campagne.
Verklaringen
Dit is natuurlijk een impressionistisch beeld. We hebben ook een aantal statistische modellen toegepast om het verloop te verklaren. Een aantal factoren komt consistent naar voren:
- Onder Sap scoort GroenLinks structureel lager dan onder Halsema. Onder Halsema haalde GroenLinks gemiddeld 11.2 zetels en onder Sap 7.6 zetels. Een verschil van 3.6 zetel.
- Het Kunduz-besluit heeft GroenLinks 3-5 zetels gekost. Deze zijn in de loop van 2011 deels teruggewonnen, en vervolgens weer verloren gegaan met het congres een jaar later. Het is niet per se zo dat iedere keer als er aandacht voor Kunduz is GroenLinks zetels verliest. In de modellen die we hier gebruiken levert iedere keer dat Kunduz per dag genoemd wordt een verlies van 0.04 zetel op, maar dat is niet significant. De missie naar Kunduz is het begin van het verlies. Het lijkt dat met deze beslissing, die tegen de wil van veel leden en veel kiezers in ging, het vertrouwen tussen GroenLinks en haar achterban heeft verstoord.
Over de gebeurtenissen in de lente van 2012 zijn de peilingen veel minder consistent:
- Het Lenteakkoord heeft op korte termijn geleid tot een opleving van 3 zetels in het zetelaantal, volgens Peil.nl.
- De daaropvolgende gang van zaken rond de kandidatuur van Dibi kost GroenLinks in totaal zo'n 3 zetels volgens Peil.nl. De grootste daling was op de dag van het besluit van het partijbestuur. De peiling is grotendeels gehouden voor dit besluit, op het moment dat er grote onduidelijkheid bestond over de kandidatuur van Dibi.
- Bij de Politieke Barometer hebben we hetzelfde begin- en eindstadium, maar daartussen gebeurt er weinig.
De analyse betreft met name interne gebeurtenissen: GroenLinks verliest zetels als er intern conflict naar buiten komt. Het interne conflict heeft GroenLinks op flinke achterstand gezet bij het begin van de campagne.