Seks in ruil voor geld

Ik ben het met Ine Vanwesenbeeck eens dat alle misbruik, exploitatie en geweld, chantage, onrechtvaardigheid en discriminatie op seksueel vlak verwerpelijk is. Ik ben het ook met haar eens dat empowerment en positieversterking van prostituees de enige realistische weg is.

Wat ik echter niet begrijp is het gemak waarmee Vanwesenbeeck aanneemt dat de “verbijzondering van de uitruil van seks-tegen-geld” de gewoonste zaak van de wereld is. Er worden volgens Vanwesenbeeck allerlei zaken tegen seks uitgeruild. Vanwaar dan die verontwaardiging als het om seks tegen geld gaat? Als het aan Vanwesenbeeck ligt, is het verschil tussen seks in ruil voor geld en seks in ruil voor liefde of zekerheid een gradueel verschil. Wie denkt dat het om een principieel verschil gaat, is volgens haar romantisch en niet realistisch.

Nu is het waar dat liefde pressie niet uitsluit. Je kunt je bovendien goed voorstellen dat wat ooit met seks in ruil voor liefde begon geleidelijk overging in seks ter wille van het behoud van de vrede, om ten slotte in seks tegen geld te eindigen. Het kan best zijn dat veel prostituees hun carrière op die manier begonnen.

Toch denk ik dat je in het geval van seks-tegen-geld een fundamentele grens oversteekt. En dat dit grote sociale gevolgen heeft.Een voorbeeld van elders om dit te verduidelijken: iedereen weet dat politiek om macht draait. Gekonkel en compromissen zijn in de politiek onvermijdelijk. Maar als een politicus in het spel om de macht zijn diensten aan de hoogst biedende verkoopt is dat een brug te ver. Politiek-tegen-geld betekent het einde van de politiek en het begin van de markt. Als die twee zich met elkaar vermengen, corrumpeer je zowel de markt als de politiek.

Met seks is iets soortgelijks aan de hand. Seks in ruil voor geld is wezenlijk anders dan seks in ruil voor liefde of zekerheid. Op het moment dat je seks in ruil voor geld aanbiedt is de ander geen partner of one night stand meer, maar een klant. Zeker, partners, one night stands of klanten kunnen allemaal even vervelend doen. Daar zit het verschil niet in.

Het verschil zit hem in de middelen die je hebt om terug te vechten.  Stel dat je iemand seks schenkt in ruil voor mooie kleren of een gezellig avondje uit. Dat zit dicht tegen commerciële seks aan, maar is toch anders.  De seks die je schenkt in ruil voor kleren of een gezellig avondje uit volgt de logica van de gifteconomie, niet van de markteconomie. Afhankelijk van de economie waarin je je bevindt kan je met andere middelen terugvechten.

Gift versus ruil

Het is kenmerkend voor de gifteconomie dat geschenken verplichtingen oproepen die bewust vaag gehouden worden. Als je seks schenkt verwacht je mooie kleren of een gezellig avondje uit. Maar precies weet je het nooit. De een schenkt iets, de ander geeft iets terug en dat gaat eindeloos zo door. Precies op de cent afbetaald wordt er nooit. Mocht dat wel zo zijn, dan is dat meestal het moment dat je definitief uit elkaar gaat.  In een gifteconomie zitten mensen met honderden draadjes ongespecificeerde verplichtingen aan elkaar vast.

Hoe anders is dat bij seks tegen geld. Daar is de verplichting exact gekwantificeerd. Beide partijen weten van te voren wat de marktprijs voor een geleverde dienst is. Er is geen sprake van een subtiel machtsspel, hoogstens van open onderhandelingen over de prijs. De seks- tegen-geld-relatie is er juist op gericht  dat partijen zonder enig resterende plicht uit elkaar gaan.

Giften continueren de relaties die je met anderen hebt. Het web van verplichtingen wordt via de gift voortdurend verzorgd en bijgehouden  – dat geldt ook, en vooral, als je bij de ander verhaal haalt. Seks in ruil voor geld, daarentegen, is een manier om relaties radicaal af te breken. Na betaling van de geleverde dienst gaan hoer en klant onverschillig uit elkaar. Als het om seks-tegen-geld gaat, wordt het web van wederzijdse verplichtingen bewust stuk gescheurd.

Markten maken je vrij

Op de markt treffen mensen elkaar als gelijken. Idealiter staat niemand bij de ander in het krijt. Terwijl je in een gifteconomie elkaar constant iets verschuldigd bent, maar niemand precies weet om wat voor bedrag het gaat, weet je in een markteconomie exact wat je elkaar schuldig bent. Sterker nog, omdat de schuld gekwantificeerd is kan je veel makkelijker naar een rechter stappen om je gelijk te halen. In een gifteconomie wordt de overheid meestal op afstand gehouden, op de markt is ze constant –dreigend of hoedend-  aanwezig.

Markt en staat zijn twee kanten van dezelfde munt. Hoe formeler je relaties met anderen worden, hoe alomtegenwoordiger de staat. Precies daarom kan de markt bevrijdend werken. Geld is een prachtig middel om je van sociale verplichtingen te ontdoen. Zolang je geen schulden maakt en je bezit door de staat beschermd wordt ben je vrij om te doen wat je wilt. Maar daar hangt wel een prijskaartje aan: de vrijheid die je verwerft wordt gekocht tegen de prijs van wederzijdse onverschilligheid. Wie voldoende geld heeft, kan op de markt in splendid isolation leven.

Vrij of vogelvrij?

Voor de meeste prostituees geldt dat hun positie op de markt verre van riant is. Veel prostituees kampen met hoge financiële schulden. Hoeren zijn op de markt niet ‘vrij’, maar ‘vogelvrij’. Hun banden met de omgeving zijn grotendeels stuk gescheurd. Het beschermende web van duizenden ongespecificeerde verplichtingen is vervangen door een systeem van exact gekwantificeerde tekorten.

Tel daarbij op dat prostitutie niet of nauwelijks gelegaliseerd is en je begrijpt dat een prostituee ook niet veel bescherming van de staat te verwachten heeft.  De keuze voor seks-tegen-geld is een keuze die de prostituee steeds verder isoleert. Juist daardoor lopen hoeren veel meer kans gekoeioneerd, mishandeld of verkracht te worden. Hun belangrijkste beschermers zijn tegelijk hun bedreigers.

De enige die hen te hulp zou kunnen schieten is de staat. Maar dan moet prostitutie wel vol gelegaliseerd worden. Zoals Ine Vanwesenbeeck in haar artikel duidelijk maakt is de legalisatie van prostitutie in Europa echter niet of nauwelijks van de grond gekomen. In Australië of Nieuw Zeeland gaat dat beter.

Mensonwaardig

Het grote obstakel is niet het sekswerk zelf, maar het odium dat er aan kleeft. Velen vinden het verkopen van seksuele diensten mensonwaardig: dat doe je niet. Vandaar dat overheden hooguit tersluiks overgaan tot legalisatie.

Maar wat is er nu precies ‘mensonwaardig’? Zijn dat de (arbeids)omstandigheden waaronder seks tegen geld geruild wordt of gaat het om het fenomeen van de prostitutie zelf? Is er iets intrinsiek verkeerds aan prostitutie? ‘Waardigheid’ is helaas een vaag begrip, laat staan dat we zouden weten wat voor beleid eruit volgt. Je kan prostitutie wellicht ‘ontmoedigen’, maar wie is daarmee gediend? Waarschijnlijk alleen degenen die vinden dat prostitutie ontmoedigd moet worden.

‘Autonomie’ is daarmee vergeleken een helderder begrip. Je tast de autonomie van personen aan als je je niets van hun argumenten aantrekt, ongevraagd aan of in hun lichaam zit, op arbitraire wijze hun vrijheid inperkt of naar willekeur in hun leven ingrijpt.

Als één ding duidelijk is, dan is het dat de autonomie van degenen die seks tegen geld ruilen constant bedreigd wordt. Sterker nog, velen zijn van mening dat hun autonomie van begin af aan bedreigd was. Anders zouden ze nooit in dat beroep zou zijn gestapt.

Daar valt veel voor te zeggen. Als het klopt eindigt prostitutie niet in isolatie, maar begint ze er mee. Juist daarom is het adagium van Rights, No Rescue zo belangrijk. Zorg voor goede legalisatie, bescherm de rechten van de prostituees en maak een eind aan hun sociale isolatie. Als dat lukt zal uit de keuzes die prostituees dan maken vanzelf duidelijk worden of prostitutie mensonwaardig is. Andersom redeneren en prostitutie verbieden omdat het mensonwaardig zou zijn, is het paard achter de wagen spannen.

Ine Vanwesenbeeck heeft wat haar voorstellen betreft volkomen gelijk. Maar nogmaals, zij ondermijnt haar argument als ze van de verbijzondering van seks tegen geld een bagatel maakt. Pas als je die verbijzondering er uit licht zie je hoe groot het gevaar van sociale isolatie is.
Overal vindt geweld plaats. Binnen de gifteconomie niet minder dan daarbuiten.  Maar als het om seks-tegen-geld gaat is legalisatie het beste middel om geweld binnen de prostitutie te bestrijden. Op de markt is de staat de enige die de hoer een beetje beschermen kan.

Het allermooist zou het natuurlijk zijn als we van seks tussen hetero’s niet zo’n big deal maakten. Misschien is dat ook wel wat Vanwesenbeeck bedoeld als ze zich tegen de verbijzondering van seks-tegen-geld keert. Want zoals we nu over (betaalde) seks denken is het bijna onvermijdelijk dat het meestal van hun context losgescheurde vrouwen zijn, die er hun beroep van te maken. Prostitutie doe je meestal niet omdat het aantrekkelijk is, maar omdat je er in geduwd of letterlijk toe gedwongen wordt.

Gay seks

Wat het fenomeen seks betreft kunnen we nog veel leren van de gayscene waar seks meestal prettig, leuk en opwindend is, maar zeker niet als een big deal wordt beschouwd. Seks wordt er geschonken. Betaalde seks komt in de homoscene nauwelijks voor. 

Het is triest te merken hoezeer de eer van de vrouw en daarmee indirect de eer van de man het seksuele leven tussen hetero’s verstoort. Hoe minder seks met eer en schande wordt belast, hoe geringer de kans dat van hun context losgescheurde vrouwen gedwongen worden er hun beroep van te maken.