Wat nieuw is aan Nieuw Rechts is de verpakking. De Italiaanse dictator Mussolini verwierp de democratie nog expliciet. Nieuw Rechts kaapt het concept democratie en geeft het een antidemocratische invulling. Zoals: ‘Als het volk Wilders stemt, is dat democratisch.’ Zo werkt het niet.
Radicale verlichtingsdenkers waarschuwden al voor directe democratie. Dat zou mensen laten instemmen met het beperken van de rechten die ze verworven hebben. Zover is het nu gekomen. Extreemrechtse politici gaan de democratie ontmantelen in naam van de democratie.”
Heb je daar een voorbeeld van?
“Het eerste voorbeeld is dat we ons begrip kwijt zijn van wat democratie betekent. Het idee van universele mensenrechten wordt nu bijvoorbeeld geframed als een probleem in het migratiedebat. Vanuit het verlichtingsperspectief hebben mensen bepaalde rechten omdat ze mens zijn, niet omdat ze burger zijn. Nu wil men de Conventie van Genève, het vluchtelingenverdrag uit 1951, aanpassen of opheffen. Daarin zitten de basisrechten voor iedereen ingebakken. Dat is een aanval op de verlichte democratie.”
En hoe spelen digitale media hierin een rol?
“De extreemrechtse zijde weet heel goed hoe digitale media werken en hoe ze op die logica moeten inspelen. Het is niet zo dat je vanzelf radicaliseert als je YouTube kijkt, YouTube is niet de enige actor. Extreemrechtse partijen weten YouTube gewoon goed te gebruiken.”
Dus dit gaat niet over algoritmes die meer negatieve dingen laten zien en gebruikers dieper in hun eigen bubbels trekken?
“Het is complexer: het gaat over hoe extreemrechtse actoren inspelen op die algoritmes. In het hele medialandschap – ook dat van de traditionele media – staat de notie van populariteit centraal. Wat populair is, krijgt meer aanzien en wordt gezien als maatschappelijk en politiek relevant. Dat is een probleem. Het wist complexiteit uit en vervangt een rationeel debat voor iets dat entertainend is.
Maar extreemrechtse partijen moeten wel inspelen op die logica om die in hun voordeel te gebruiken. Niet elk controversieel filmpje wordt meteen getoond. Je moet het zo uploaden dat het gezien wordt, met de juiste hashtag, op het juiste moment en met een community eromheen. In veel actiegroepen weten zo’n honderd man altijd precies wanneer een clipje online komt en gaan zij meteen liken, sharen en zorgen dat iets viraal gaat. Dan wordt het zichtbaar in het hele hybride mediaveld. Journalisten zien duizenden likes en maken het een topic in een talkshow.”
En extreemrechtse groeperingen zijn daar goed in?
“Tussen ongeveer 2012 en 2018 zijn mensen aan de rechterzijde daar heel goed in geworden. Dat gebeurde eerst in meme-oorlogen. Op controversiële uitingen begon de linkerzijde te reageren en dat droeg bij aan de populariteit.
Dat werd minder makkelijk toen platforms meer gingen modereren. Dus werd er ingezet op andere tactieken, zoals de influencer culture. Denk bijvoorbeeld aan de tradwife-scene, waarin je vrouwen ziet koken en zuurdesembrood bakken voor hun mannen, de kostwinners. Of vrouwen die relatieadvies geven met heel conservatieve ideeën. Of bodybuildingmethodes voor jongeren, zoals The Golden One. Dat soort ideeën komen dan snel in de politiek en daaromheen vormt zich een community.”
Maar waarom is extreemrechts hier nou goed in?
“Deels omdat ze zich erop toeleggen, deels uit noodzaak omdat ze in die niche geduwd zijn. Links kán het wel. Je had op een gegeven moment Breadtube en ContraPoints, een zoekmachine-activiste. Zij maakte tegencontent voor zoektermen die enorm leefden aan de rechterzijde. Jongemannen die zochten op Jordan Peterson zagen dan ook Counterpoints in de hitlijsten. Die video’s waren heel succesvol, maar ze namen wel veel werk in beslag. Rechts heeft daar vaker kapitaalkrachtige sponsors voor en weet er een verdienmodel op te zetten.”
Wat is het rechtse verdienmodel dan?
“Kijk bijvoorbeeld naar Thierry Baudet. Hij publiceert boekjes en organiseert bijeenkomsten waar mensen voor moeten betalen. Schild en Vrienden in België verkoopt stickers en T-shirts en houdt crowdfunding-acties. The Golden One verkoopt fitnesssupplementen, koffiebonen, boeken en lezingen. Heel veel extreemrechtse groeperingen zijn kleine bedrijfjes.”
Is het echt dankzij digitale media dat extreemrechts steeds groter wordt?
“Nou, de digitale ideeënstrijd is een element, maar de grote context is minstens even belangrijk. Sociaaleconomisch is het leven niet meer zo aangenaam als het was. Extreemrechts komt met het narratief dat mensen in de penarie zitten door de komst van migranten en door de EU. Dat werkt.
Voor mensen die moeite hebben om aan het einde van de maand rond te komen, geven rechtse partijen hoop en zelfwaarde. Het is een valse belofte natuurlijk, maar een aantal premissen van die partijen zijn genormaliseerd. We kunnen bijvoorbeeld niet meer anders denken over migratie dan als een economisch en cultureel probleem dat gestopt moet worden aan de grenzen. Humanisme, mensenrechten en democratie spelen nagenoeg geen rol meer in dat debat. Dat was ooit anders. Sociale media zijn daarin een versterkende factor, maar niet de hele verklaring.”
Hoe moeten we dat bestrijden?
“Het enige alternatief is een grote tegen-ideologische politiek op de lange termijn. De linkerkant moet kijken naar de ideale samenleving die ze willen bouwen. Een samenleving die klimaatverandering en armoede kan weerstaan en waarin iedereen zou willen leven.
Zowel de professor die kreunt onder de neoliberalisering van de universiteit als de vrouw achter de kassa, iemand die werkloos is of iemand die door Uber wordt uitgebuit. Dat vergt vrij radicale beleidsmaatregelen waarmee je niet vandaag of morgen de verkiezingen wint. Het grote verhaal moet zijn: wij gaan uw wereld beter maken op een manier die haalbaar is voor u. Dat is iets dat veel mensen nu niet meer zien. Ze krijgen een lawine over zich heen van wat ze moeten doen en wat ze niet meer mogen. Er is geen hoop.”
Moet links ook beter worden in digitale media inzetten? Ook ChatGPT?
“Uiteraard. Maar dat begint met een duidelijke ideologie. Met ChapGPT kun je op twee manieren meer impact maken. Generatieve AI wordt bijvoorbeeld getraind met onlinedata. Hoe meer consistentie er over een bepaald onderwerp is op internet, hoe groter de kans dat dat echo’s krijgt in de antwoorden van ChatGPT. Het toont nogmaals het belang van die digitale ideeënstrijd.
Een tweede is snel content publiceren met de hulp van AI. In het medialandschap is populariteit, dus kwantiteit, van heel groot belang. Je moet eigenlijk zo’n twintig tot dertig posts per dag plaatsen. AI kan helpen om dat te doen, met langere stukken automatisch in elkaar gezette content.
