Het principe van een CLT is dat mensen een woning of pand kunnen kopen of huren van de trust maar nooit de grond eronder in eigendom krijgen. Die blijft altijd in handen van de CLT. Hierdoor is de woning ook goedkoper. Heb je een woning gekocht van de trust en ga je verhuizen? Dan verkoop je de woning tegen een vooraf besproken tarief weer terug aan de trust. De waarde die je zelf hebt toegevoegd door bijvoorbeeld te verduurzamen, mag je meenemen, maar de overige waardestijging van de grond stroomt gewoon naar de trust. Het model van de CLT schakelt dus effectief de mogelijkheid uit om grond te gebruiken als verdienmodel. Hierdoor blijft de woningprijs stabiel en zo generaties lang betaalbaar.[10]
De duurzame betaalbaarheid van woningen is niet het enige doel van de CLT. Het gaat nadrukkelijk ook om het versterken van de lokale gemeenschap en de democratie in de wijk. Dit blijkt ten eerste uit de manier waarop woningen worden verhuurd of verkocht. Naast hun vertegenwoordiging in de bestuursraad worden alle bewoners binnen een CLT verplicht lid van de buurtvereniging. Hierdoor kunnen zij direct invloed uitoefenen op de plek waar zij wonen en leven. Dit is ook het geval bij ‘normale’ wooncoöperaties, maar een CLT onderscheidt zich door het feit dat er ook bewoners van omliggende buurten lid zijn. De lokale verankering wordt verder versterkt doordat CLT’s echt voortkomen uit de bestaande krachten van een buurt, dit in tegenstelling tot veel wooncoöperaties waarbij een groep mensen gezamenlijk op zoek gaat naar een geschikte ruimte in een willekeurige buurt.[11]
De verwevenheid van de CLT met de bredere buurt blijkt ook uit het feit dat de CLT zich niet alleen richt op het aanbieden van betaalbare woningen maar ook op winkels en maatschappelijk vastgoed zoals kinderdagverblijven, sportscholen of buurthuizen, afhankelijk van de specifieke wensen van de gemeenschap. Dit ‘commerciële’ vastgoed wordt zodanig beheerd en verhuurd dat basisvoorzieningen in de buurt blijven bestaan en dat er werk- en leerplekken worden gecreëerd voor mensen uit de buurt. Belangrijk hierbij is dat opbrengsten altijd weer worden geïnvesteerd in de buurt zelf. Doordat mensen onderling verbonden zijn en er een goed georganiseerde vereniging bestaat, wordt er veel vrijwilligerswerk verricht en leveren buurtbewoners een grote bijdrage.[12]
Meer verbondenheid en zekerheid
Wat levert een Community Land Trust nou eigenlijk op? Waar CLT's in het buitenland al geruime tijd terrein winnen, staat het concept in Nederland nog in de kinderschoenen. Wel liggen er momenteel meerdere, ver gevorderde plannen op tafel om CLT’s te starten. Zo wordt in de H-Buurt in de Bijlmer al sinds 2018 geprobeerd de eerste CLT te vestigen. De CLT in de H-buurt wordt gezien als het begin van een ‘beweging’ bestaande uit talloze organisaties en initiatiefnemers. Andere plaatsen waar concreet wordt gewerkt aan nieuwe trusts zijn onder andere in Limburg, waar bouwbedrijven Heijmans en BPD werken aan een CLT in de nieuwbouwwijk Nieuw Absbroek. Verder hebben bewoners van Schiermonnikoog het CLT-project Wadden Wonen opgericht, om jongeren een toekomstperspectief op het eiland te bieden.[13]
Hoewel al deze CLT’s zich nog in de beginfase bevinden, wordt er steeds meer bekend over de effecten van CLT’s in het buitenland. Concreet zijn er drie duidelijke positieve effecten te zien. Een eerste opvallend effect betreft de mentale gezondheid van bewoners. Onderzoekers in de VS vonden dat mensen die een huis bezitten binnen een CLT zich beter voelen dan mensen in andere wijken. De onderzoekers verklaren dit door het simpele feit dat mensen veel minder stress en angst ervaren over hun eigen huis en de woningmarkt. Zekerheid en grip op je woonsituatie zorgen ervoor dat je beter in je vel zit.[14]
Een tweede opbrengst betreft de sociaaleconomische positie van bewoners. Onderzoek uit de Verenigde Staten wijst uit dat bewoners van een CLT gemiddeld 7,5 jaar eigenaar van een woning zijn, waarna ze deze weer verkopen. Twee derde van deze mensen koopt daarna een woning op de reguliere woningmarkt. Dit wijst erop dat zij vermogen hebben opgebouwd in de tijd dat zij in een CLT woonden. Dit komt voornamelijk door de relatief lage woonlasten die bewoners hebben ten opzichte van andere woonvormen.[15] Een extra voordeel van deze opbouw van gezinsvermogen is de verkleining van de zogenaamde etnische vermogenskloof, omdat er relatief veel mensen van kleur in CLT’s wonen.[16]
Een derde duidelijke opbrengst van de CLT zit in de C van het concept: de gemeenschap. Of zoals een van de aanjagers van de CLT in de Bijlmer het op een bijeenkomst verwoordde: The C is the key. CLT’s blijken namelijk een sterk positief effect te hebben op de verbinding in wijken en de democratische betrokkenheid van mensen. Binnen de onderzochte CLT’s blijkt ongeveer de helft van de leden actief lid te zijn, wat inhoudt dat zij zich onderdeel voelen van de gemeenschap, op de hoogte zijn van lokale ontwikkelingen en betrokken zijn bij besluitvorming.[17] Het versterkte gemeenschapsgevoel blijkt ook uit het feit dat bewoners van een CLT langer in hun buurt wonen dan bewoners van andere soorten en ‘conventionele’ woonvormen.[18] Een voorwaarde is wel dat bewoners ook echt actief worden betrokken en er binnen de CLT dus bewust beleid moet worden gevoerd om mensen te betrekken.[19] CLT's kunnen dus behalve voor het garanderen van goede, betaalbare huisvesting ook worden gebruikt als instrument voor sociaal beleid.
Uitdagingen en obstakels
Als je de lijst met voordelen zo bekijkt, is de voor de hand liggende vraag natuurlijk waarom er in het buitenland al talloze CLT’s actief zijn maar het tot op heden nog niet is gelukt om hier in Nederland een CLT te vestigen. Waarom loopt ons land zo sterk achter?
Vooralsnog lopen veel plannen stuk op, niet geheel verrassend, de financiering. Een groot probleem waar Nederlandse CLT's tegenaan lopen zijn de hoge grondprijzen. Initiatiefgroepen kunnen meestal zelf de prijs voor de grond niet opbrengen, wat onder andere komt doordat deze initiatieven vaak worden opgezet door mensen met een lager inkomen.
