GroenLinks heeft de ongelukkige gewoonte keuzes te maken die kiezers niet begrijpen. Zoals steun geven aan doelen vanuit een ideologische grondgedachte, maar met een desastreuze uitwerking op diezelfde idealen. Zo namen kiezers de steun aan de politiemissie in Kunduz de partij niet in dank af. Deze valkuil dient zich nu opnieuw aan.

Gezond verstand

Je gezonde verstand gebruiken: dat is het beste wapen tegen woekerpolis-opzetjes die ons de laatste decennia met regelmaat teisteren. In het plan 'Stroomversnelling' hebben corporaties en bouwbedrijven zich tot doel gesteld 110.000 woningen energieneutraal te maken. Een lovenswaardige ambitie. Om het klimaat niet te laten ontsporen en om exploderende energiekosten te bedwingen zullen alle Nederlandse woningen in 2050 energieneutraal moeten zijn. Maar dan de uitvoering.

Een investering van 60.000 euro per woning is volgens het plan nodig om de gemiddelde woning energieneutraal te maken. Rekening houdend met de gemiddelde jaarlijkse energiekosten van een huishouden, 2.200 euro volgens Milieucentraal, minus het vastrecht, is die investering pas na dertig jaar terugverdiend. Geen probleem: minister Blok past de regelgeving aan zodat de huur omhoog kan. U betaalt dus minder energiekosten, maar de maandelijkse rekening blijft exact hetzelfde.

In het onlangs uitgelekte Energieakkoord staat dat banken geld gaan uitlenen aan een fonds waaruit de energierenovatie wordt betaald. Een kleine berekening leert dat, met een geschatte rente van 2.5% over 30 jaar, naast de 60.000 euro aflossing, 66.000 euro aan rente betaald zal moeten worden.

Wat leert ons deze berekening? Ten eerste dat grootschalige inzet op energieneutraliteit in de plannen zoals die er nu liggen niet haalbaar is. Ten tweede dat de kabinetsplannen en het energieakkoord alleen financiële voordelen bieden aan banken en het bedrijfsleven en niet aan burgers.

De banken hebben hier wel oren naar: "Energiebesparing kan namelijk behoorlijk lucratief zijn" zegt Gerben Hieminga, econoom bij ING en hoofdauteur van het recente rapport 'Saving Energy in the Netherlands', op nu.nl. Uit het genoemde rapport blijkt bovendien dat ook ING zelf verwacht dat de burger geen direct voordeel zal hebben: "After the loan is repaid the householders should benefit significantly from lower energy bills" (p.50). Na dertig jaar dus, dank je wel.

Een huiseigenaar zal een dergelijke investering waarschijnlijk niet doen, bovendien heeft het aflossen van hypotheekschulden momenteel prioriteit. Bij huurders is het een ander verhaal; die kunnen gedwongen worden om mee te doen.

De achterliggende grondgedachten van het Energieakkoord

Grondgedachten komen vaak tot uiting in schijnbare details van uitvoeringsplannen. Maar het zijn deze grondgedachten die de plannen ideologisch inkleuren. Wat opvalt bij het Energieakkoord, is de centrale rol voor financiering door banken.

Voorts valt de koehandel over de primaire doelstellingen op; alsof een Deltaplan-achtige totale transformatie van de Nederlandse energie-infrastructuur aan bedrijfsleven, vakbonden en milieubewegingen kan worden overgelaten. Schrijnend is de afwezigheid van burgers bij de totstandkoming van zowel plan 'Stroomversnelling' als het Energieakkoord.

Volgens het Energieakkoord is het belang van bedrijven 'goedkope energie', het belang van het milieu 'minder CO2' en het belang van de staat 'voldoen aan de eisen van Brussel'. Dat is een karikatuur en een ontkenning van het gezamenlijke belang.

De gedachte die hier aan ten grondslag ligt is dat Nederland een BV is die zo goedkoop mogelijk moet kunnen produceren, binnen externe randvoorwaarden waar men niet onder uit kan, of waar men over moet onderhandelen. Nederland is in dit beeld geen samenleving van burgers, maar burgers staan ten dienste van BV Nederland. De venijnige grondgedachte dat mensen slechts een functioneel onderdeel zijn van die BV, ook wel structureel functionalisme genoemd, zit verborgen in de plannen.

Moet GroenLinks akkoord gaan met dit 'akkoord'?

Als GroenLinks het Energieakkoord steunt, bestaat een reëel risico dat haar electoraat dit interpreteert als meegaan met de plannen en de doctrine van een andere ideologie. Het is daarom van belang dat GroenLinks, anders dan in het verleden, een goede analyse maakt van de grondgedachten achter het Energieakkoord en deze blootlegt. Het zijn niet zomaar ideeën: ze geven richting aan hoe onze toekomstige maatschappij er uitziet.

Daarna zal GroenLinks een standpunt moeten innemen door haar eigen grondgedachten te formuleren en te contrasteren met die uit de plannen. In dit geval is het een ongemakkelijke positie voor GroenLinks; als jarenlang voorvechter van duurzaamheid leeft wellicht de angst om gezien te worden als dwarsligger, terwijl er toch allemaal zulke mooie duurzame plannen liggen.

Als voorbeeld van het belang van grondgedachten geef ik hier het volgende dilemma.

Moet GroenLinks opkomen voor de (korte termijn) financiële belangen van de burger? Of gaat GroenLinks mee in de gedachte van de milieubewegingen bij de onderhandelingstafel dat CO2-reductie topprioriteit heeft en dat medewerking van, en winst voor de burger niet belangrijk is?

Mijn mening is dat GroenLinks volmondig moet opkomen voor de belangen en de zeggenschap van burgers. Bedrijven die een groot belang hebben bij 'goedkope energie' waren in het SER-overleg ruim vertegenwoordigd. Het financiële belang van de gewone man werd daarentegen nauwelijks gerepresenteerd en de democratische legitimiteit ontbrak dus. Dit zou voor GroenLinks, als democratische partij, reden genoeg moeten zijn om alsnog voor dit belang op te komen. Groen gaat niet voor democratie.

Een tweede reden is een praktische; hoe waarschijnlijk is het dat deze plannen zonder de medewerking van burgers ook werkelijk uitgevoerd gaan worden? Wat is het idee; huurders van corporatiewoningen maandenlang uit bouwblokken verdrijven, om massaal huizen te renoveren, zonder inspraak? Een energiebesparing waar je als huurder vervolgens maandelijks in de rekening niets van terugziet omdat de energiekosten zijn vervangen door afbetalingskosten aan de bank?

Gaat dat werkelijk gebeuren of wordt hiermee de weerstand tegen de overheid niet alleen maar vergroot? Dit kabinet kan inmiddels al kwartetten met plannen die zijn gesneuveld door burgeropstanden. Denemarken daarentegen past met succes een model toe waarbij burgers in coöperaties windmolens exploiteren, en daardoor deelgenoot zijn geworden van de transitie.

De derde reden is een financieel-strategische. Nederland heeft te maken met een economische crisis veroorzaakt door de financiële- en de bankensector. Momenteel is er daardoor een binnenlandse bestedingscrisis. Het kabinet zet in op een kleine overheid en wil daarom niet zelf de energieplannen financieren, maar dat overlaten aan banken.

Dat leidt tot een vergroting van de bankensector en de financiële risico's vanwege de totaal circa 430 miljard euro aan benodigde leningen (indien 7 miljoen woningen werkelijk voor 60.000 euro worden gerenoveerd). Dit alles past in een neoliberale ideologie. GroenLinks zou een alternatief moeten kunnen aandragen.

Het zou daarnaast desastreus zijn om politieke steun te verlenen aan de lastenverzwaringen waar dit kabinet in haar bezuinigingswaan voor kiest. De burger moet juist weer ruimte in de portemonnee krijgen. Energierenovatie geeft de unieke kans om mensen op korte termijn kostenverlaging te bieden; een strategie die de Vlaamse overheid overigens al met succes toepast.

De vierde reden is dat als het gaat om zoiets belangrijks als de transformatie van de totale Nederlandse energie-infrastructuur, dat ook het beleid zelf duurzaam moet zijn. Het moet het begin zijn van meer; een zogenaamde 'motor van verandering' (zie Motors of sustainable innovation. Towards a theory on the dynamics of technological innovation systems | TNO Publications...).

Over het gehele pad tot 2050 is daarom een slim plan en de medewerking en wil van in de eerste plaats de bevolking, en pas in de tweede plaats het bedrijfsleven nodig. Beleid moet mensen meenemen, zaken in gang zetten en in gang houden. Eenzijdige winsten voor banken en bedrijven passen daar niet bij.

Het wordt tijd voor een energierenovatieplan van GroenLinks waarin de burger niet wordt genegeerd. 

Noot van de redactie: Lees hier de kritische reactie van GroenLinks op het Energieakkoord.