In dit artikel kijk ik naar de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen per gemeente en probeer ik daarin patronen naar boven te brengen. Ik vergelijk de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 met de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 (in een relatief goede periode) en met de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 (een dieptepunt voor GroenLinks). Op basis hiervan kunnen we geen claims maken over individueel kiesgedrag. We weten namelijk niet zeker of iedereen die bijvoorbeeld twee jaar geleden GroenLinks gestemd heeft, dat nu weer doet. 

Vergelijking Tweede Kamer- & gemeenteraadsverkiezingen

Vanuit het gezichtspunt van GroenLinks is een vergelijking met de uitslag van 2012 van bijzonder belang. Deze uitslag heeft een grote indruk binnen GroenLinks achtergelaten. Hoe verhouden deze uitslagen zich tot elkaar?

Eerder heb ik ervoor gewaarschuwd de gemeenteraadsverkiezingen direct met de landelijke verkiezingen te vergelijken: het verschil in opkomst en het verschil in keuze (partijenaanbod) per gemeente maakt deze vergelijking lastig. Daarom houd ik daar in deze analyse expliciet rekening mee.

Omdat de opkomst lager is bij gemeenteraadsverkiezingen dan bij Tweede Kamerverkiezingen, kan je percentages niet direct vergelijken. We vergelijken daarom hier stemmen.

In 2012 haalde GroenLinks in de gemeenten waar nu gemeenteraadsverkiezingen waren 166654 stemmen. In 2014 haalde GroenLinks hier 345647 stemmen. GroenLinks heeft dus meer dan twee keer zoveel stemmen gehaald bij de gemeenteraadsverkiezingen als bij de Tweede Kamerverkiezingen twee jaar geleden. Dit geeft aan dat GroenLinks de weg omhoog heeft gevonden: gemiddeld won GroenLinks per gemeente 1000 stemmen.

In bijna iedere gemeente haalt GroenLinks meer stemmen in 2014 dan in 2012. Alleen in Cuijk verliest GroenLinks stemmen (3). GroenLinks wint de meeste stemmen in grote GroenLinks-steden als Utrecht (11468), Nijmegen (8069) en Amsterdam (7550). Welke patronen liggen daaraan ten grondslag? Het model dat we hier gebruiken kan tweederde van de verschuivingen verklaren.

  • De PvdA had een slechte dag: in 2012 haalde de partij in de gemeenten waar nu verkiezingen waren anderhalf miljoen stemmen. Nu haalde de PvdA nog maar een half miljoen stemmen. Voor iedere stem die de PvdA verloor, won GroenLinks een achtste stem.
  • D66 maakte een goede uitslag: de partij haalde 20% meer stemmen in 2014 dan ze had gehaald in 2012. De uitslag van D66 heeft geen invloed op de uitslag van GroenLinks. Dit duidt erop dat GroenLinks weinig kiezers met deze partij heeft uitgewisseld.
  • De PvdD hield heel weinig stemmen over: ze deed maar in 12 gemeenten mee en verloor daarmee 75% van haar achterban. Voor iedere stem die de PvdD verloor, won GroenLinks een halve stem. Mogelijk koos een deel van de PvdD-kiezers voor GroenLinks als hun eigen partij niet meedeed.
  • De SP doet maar in 91 gemeenten mee: de partij verloor daardoor 36% van de stemmen. Als de SP niet meedeed aan de gemeenteraadsverkiezingen won GroenLinks 600 stemmen, maar voor iedere stem die SP verloor, verloor GroenLinks 0.5 stem. Dit effect is er alleen als je zowel de uitslag van de PvdA en de SP opneemt. Waarom dit patroon zich voordoet, vind ik lastig om uit te leggen.
  • De opkomst lag flink lager: 4.5 miljoen stemmen in 2014 tegenover 6 miljoen stemmen in 2012. Voor iedere kiezer die minder stemde verloor GroenLinks 5.8% stem. Omdat GroenLinks in de gemeenten waar GroenLinks meedeed 7.6% van de stemmen haalde, duidt dit erop dat GroenLinks heeft geprofiteerd van de lage opkomst.
  • Naar mate een gemeente groter is, haalt GroenLinks meer stemmen: per extra inwoner haalt GroenLinks 2.4% van een stem.
  • In de gemeenten waar GroenLinks in het college zat, haalde GroenLinks 414 extra stemmen. GroenLinks won de meeste stemmen in grote steden waar de partij meedoet in het college.

Als we er vanuit gaan dat de patronen die we hier vinden, directe kiezers uitwisselingen tussen partijen zijn dan zou je dit als volgt kunnen interpreteren: GroenLinks is in staat geweest om een deel van de kiezers die in 2012 PvdA gestemd hebben voor zich te winnen. GroenLinks profiteerde van het feit dat de SP en de PvdD in veel gemeenten niet meededen. GroenLinks wint name stemmen in de grote steden waar ze ook bestuurt.

Vergelijking Gemeenteraadsverkiezingen

In 2010 haalde GroenLinks in de gemeenten waar nu gemeenteraadsverkiezingen waren 6.4% van de stemmen. Dat was de beste uitslag van GroenLinks bij gemeenteraadsverkiezingen. In 2014 haalde GroenLinks hier 5.2% van de stemmen. Gemiddeld verloor GroenLinks 1%. Dat is ongeveer 20% van de stemmen, ter vergelijking: in 2012 verloor GroenLinks 75% van de stemmen ten opzichte van de Kamerverkiezingen in 2010.

Deze uitslag is ongelijk verdeeld over Nederland: in 45 gemeenten haalde GroenLinks een hoger percentage en in 134 gemeenten haalde GroenLinks een lager percentage dan in 2010. Wat verklaart waarom GroenLinks soms wint en soms verliest? Het is lastig om gemeenteraadsverkiezingen te voorspellen. Verschuiving bij landelijke verkiezingen (Tweede Kamer, Europees Parlement, Provinciale Staten) zijn veel uniformer. Dit model voorspelt ongeveer de helft van de verschuivingen.

GroenLinks scoort slechter in gemeenten waar SP, D66 en PvdD stemmen winnen:

  • In twaalf gemeenten deed GroenLinks voor het eerst mee: daar krijgt ze (gemiddeld) 8% van de stemmen.
  • Er is direct effect van het verlies van de PvdA op de uitslag van GroenLinks. Dat duidt er op dat GroenLinks niet veel stemmen wint van de PvdA. Maar als we naar afwezigheid van D66 en de SP kijken dan verschuift dit beeld: als de SP en D66 allebei niet mee doen (18 gemeenten) dan wint GroenLinks als de PvdA verliest: voor ieder procent dat de PvdA verliest, wint GroenLinks 0.36 procent. Als de SP of/en D66 allebei aanwezig zijn (171 gemeenten) dan volgt de uitslag de uitslag van de PvdA. Als D66 of SP allebei meedoen, weet GroenLinks minder ontevreden PvdA'ers aan te trekken. Maar dit zijn maar kleine effecten: als de SP en D66 in alle gemeenten waar GroenLinks heeft meegedaan, ook meegedaan zou hebben zou dat GL 13% van haar stemmen hebben gekost,
  • De stemmen die GroenLinks heeft verloren, lijken deels terecht gekomen te zijn bij SP en D66: voor ieder procent die de SP won, verloor GroenLinks een vijfde van een procent. En voor iedere procent die D66 won, verloor GroenLinks een zesde van een procent.

Er zijn geen verbanden te zien tussen de gemeentegrootte, de opkomst of collegedeelname op de uitslag.

Conclusie

In 2014 staat GroenLinks er beter voor dan twee jaar geleden. GroenLinks lijkt in vergelijking met 2012 stemmen van de PvdA gewonnen te hebben. Volgens deze cijfers lijkt de uitwisseling met D66 voor de stem bij de gemeenteraadsverkiezingen beperkt te zijn geweest. De uitwisseling met de SP is groter.