Privacy houdt het recht op zelfontplooiing in en waarborgt individuele autonomie. Daarmee is het een instrumentele waarde voor een autonoom leven. Privacy geeft ons de controle over het tonen van verschillende aspecten van ons ‘zelf’ en de mogelijkheid te experimenteren met onze identiteit in verschillende sociale contexten. Dit is belangrijk, omdat we voor een autonoom leven zelf een idee moeten vormen over wat het goede leven inhoudt.
Dat betekent dat we onze eigen gedachten, overtuigingen en waarden moeten ontwikkelen, eigen keuzes moeten maken en dat we de controle moeten hebben over hoe we ons aan anderen presenteren om verschillende, betekenisvolle relaties te kunnen onderhouden (Roessler 2005). Verschillende relaties en de ruimte om te experimenteren met bijvoorbeeld je seksualiteit, politieke of religieuze overtuigingen of de traditionele waarden van de gemeenschap waar je bij hoort, worden mogelijk gemaakt door privacy. Namelijk door de mogelijkheid om te bepalen en redelijke verwachtingen te kunnen vormen over wie er toegang heeft tot jouw informatie en in hoeverre. Privacy gaat dan niet alleen over informatie, maar ook over beslissingen. Privacy zou ons ook moeten beschermen tegen ongewilde bemoeienis ten aanzien van onze beslissingen en onze handelingen (Roessler 2005).
Samensmelting
Privacy is een belangrijke bouwsteen voor een authentiek en autonoom leven. Het wordt bijzonder lastig om unieke persoonlijkheden te ontwikkelen als we constant geobserveerd worden of als al onze experimenten die we nodig hebben om te leren, groeien en veranderen voor eeuwig worden vastgelegd, zoals met de geheugenchip van Black Mirror.
Ten eerste worden diverse sociale relaties, waarin je verschillende kanten van jezelf kunt laten zien, onmogelijk gemaakt als je mogelijk constant bekeken wordt. Ten tweede zouden een extern digitaal geheugen en gedragsbeïnvloeding je persoonlijke ontwikkeling kunnen doen stokken.
Aan de hand van drie verstarrende facetten van toenemende online surveillance en online profielen zal ik toelichten hoe autonome zelfontplooiing geproblematiseerd wordt. Het eerste probleem is context collapse. Onder invloed van de mogelijkheden van nieuwe technologieën kunnen gebruikers steeds vaker bekeken worden door verschillende ‘publieken’.
Neem bijvoorbeeld Facebook: je posts kunnen bekeken worden door je moeder, werkgever, collega’s, vrienden en dat leuke meisje dat je een paar maanden terug in de kroeg tegenkwam. Facebook creëert een samensmelting van verschillende sociale contexten. Doordat de verschillende contexten ineens toegang hebben tot dezelfde informatie over jou, kun je je in die verschillende contexten niet meer anders presenteren.
Wat je doorgaans van jezelf laat zien bij je vrienden is niet datgene wat je normaal gesproken bij je werkgever laat zien, maar deze keuze heb je dankzij de architectuur van nieuwe informatie en communicatietechnologieën steeds minder in de hand.
Panopticon
Een context collapse hangt nauw samen met een tweede probleem: het chilling effect. Dit effect treedt op als mensen het gevoel hebben dat ze misschien bekeken worden. Het houdt het aanpassen van het gedrag aan (mogelijke) sociale normen uit angst voor sancties in. Michel Foucault introduceerde dit fenomeen aan de hand van Jeremy Benthams panopticon (een cirkelvormige gevangenis met in het midden een geblindeerde wachttoren). Hij beschreef hoe mensen zich conformeren en zelf-disciplineren als ze denken dat ze (mogelijk) bekeken worden.
The Economist schreef in 2013 dat we met de komst van de smartphone onderdeel zijn geworden van een sociaal panopticon: in plaats van dat we door één partij bekeken worden, worden we nu door iedereen in het bezit van deze technologie mogelijk in de gaten gehouden, offline en online. Dit kan leiden tot zelfcensuur. Gebruikers zijn de afgelopen tien jaar, door schade en schande, voorzichtiger geworden en zijn zich bewuster van het feit dat het internet niets vergeet of vergeeft.
Foto’s uit je studententijd kunnen zo opduiken in de Google-check van je toekomstige werkgever. Een chilling effect kan betekenen dat je je minder buiten de gebaande paden begeeft. Een fout of een mislukt experiment kan je tegenwoordig lang achtervolgen. Daarbij moeten de context, je persoonlijke interpretatie van de gebeurtenis en het leerproces het afleggen tegen de keiharde ‘feiten’ die mensen in de vorm van filmpjes, foto’s of tekst eindeloos kunnen bekijken. Daarom is ‘een samenleving zonder privacy verstikkend’, aldus filosoof en jurist Daniel Solove.
Je bent wat je klikt
Tot slot wordt er in het kader van zelfontplooiing ook vaak gesproken van een filter bubble. Profielen zijn problematisch: sociale categorisaties op basis van gerecyclede digitale informatie kunnen gemakkelijk selffulfilling prophecies worden. De opties en aanbiedingen die je worden voorgelegd worden gemaakt op basis van je surfgedrag, waardoor er een zogenaamde filter bubble ontstaat. Een filter bubble houdt in dat je alleen nog maar opties aangeboden krijgt die passen bij je profiel, waardoor je steeds gevoed wordt met profielbevestigende producten, diensten en informatie.
Het probleem is dat profielen of categorisaties altijd artificieel zijn, maar omdat mensen steeds profielbevestigende opties consumeren, consolideert het profiel steeds meer (Hacking 2006). Gebruikers ‘worden’ zo hun profiel, door zich profiel-bevestigend te gedragen. Blootstelling aan alternatieven komt weinig voor in een filter bubble, want de (financiële) aantrekkelijkheid van dataverzameling ligt juist in gepersonaliseerde producten, diensten, adviezen en informatie. Het echoën van dezelfde meningen en aanbiedingen en het uitblijven van tegenstrijdige opties, keuzes of gedachten, waar Facebook en Google vaak van worden beticht, kan leiden tot tunnelvisie (Dekmyn 2015; Quattrociocchi, Scala & Sunstein 2016).
Daarnaast liggen er gevaren als leefstijldifferentiatie en discriminatie op de loer. Denk aan de discussie rondom het delen van fitnessdata, afkomstig van gezondheidsapps en armbandjes, met zorgverzekeraars en werkgevers. Op basis van de kunstmatige profielen kan het zijn dat je van bepaalde diensten of kansen uitgesloten wordt, kortingen of juist boetes krijgt, extra in de gaten gehouden wordt (denk maar aan police profiling), maar ook gestuurd of genudged wordt in je gedrag: “Nog 10.000 stappen totdat je je fitnessgoal van deze week bereikt hebt en een premieverhoging hebt voorkomen, Janssen!”
Je zou kunnen stellen dat het reduceren van opties en het sturen van gedrag door de toegang tot persoonlijke informatie een mogelijke schending is van zowel je informationele privacy als van de privacy van je beslissingen, zeker als het gaat om bedrijven of overheden die burgers willen sturen in politieke overtuigingen of leefstijl.
Zelfbeeld
Big data beloven ons dat onze data iets vertelt over wie we (zullen) zijn. Profielen zijn echter gebaseerd op gerecyclede data uit het verleden. Dit leidt tot een bevroren persoonlijkheid en tot een bevestiging van categorieën of stereotypen. Profielen houden geen rekening met hoe mensen kunnen veranderen en bevorderen ook geen verandering. Het wordt helemaal problematisch wanneer profielen als uitgangspunt worden genomen.
The Entire History of You begint met een sollicitatiegesprek. Het bekijken van het digitale geheugen van de sollicitant zal doorslaggevend zijn voor het wel of niet aannemen. Het persoonlijke verhaal, de context en de eigen interpretatie van gebeurtenissen, die zo belangrijk zijn voor onze identiteit, worden ondergeschikt gemaakt aan de data, de ‘feiten’. Dit gebeurt nu ook al: als sollicitant kun je verwachten dat je toekomstige werkgever je googelt en op basis van die informatie een voorselectie maakt. Ook bepaalt ons surfgedrag welke vacatures we te zien krijgen. Wat je te zien of aangeboden krijgt, beïnvloedt je zelfbeeld en de opties die je denkt te hebben.
Bovenstaande voorbeelden laten zien hoe personen in hun zelfontplooiing gehinderd kunnen worden. Doordat iedereen kan meekijken, doordat steeds meer persoonlijke informatie wordt onthouden en doordat deze informatie wordt gebruikt om personen te categoriseren en te sturen in hun keuzes wordt de toekomst ineens een stuk minder ‘open’.
Experimenteren met leefstijlen, overtuigingen of seksualiteit wordt ineens een stuk minder aantrekkelijk als alles onthouden of bekeken wordt. Authentieke keuzes en het bijbehorende leerproces zijn belangrijk voor een autonoom leven: voor het ontwikkelen van een unieke persoonlijkheid en een eigen versie van het goede leven. Als we op basis van onze persoonlijke informatie gestuurd worden in ons gedrag, dan is dit een schending van onze privacy.
Houdbaarheidsdatum
In The Entire History of You zien we hoe je gegijzeld kan worden door het verleden en hoe een staat van constante surveillance sociale relaties verstoort. Een flexibele identiteit, die kan groeien en veranderen, is gebaat bij vergeten en ‘niet weten’. Big data-praktijken en technologieën zijn gericht op onthouden. Maar, het opslaan en recyclen van onze persoonlijke data maakt ons voorspelbare, categoriseerbare, maakbare, corrigeerbare en manipuleerbare subjecten (Martijn 2013).
