Uit een recent onderzoeksrapport rondom taal & klimaat van Vlaamse onderzoekers (Fløttum en Schäfer, et al., 2022) blijkt dat er veel winst te behalen valt door op eerlijke, constructieve en niet-bevoogdende wijze te rapporteren over klimaatverandering. De onderzoekers geven aan dat vooralsnog in klimaatcommunicatie veelal utopische en dystopische beelden dominant zijn, met verlamming tot gevolg.
In plaats van zoete koek, zouden we juist meer door het zuur heen moeten leren bijten en mensen een eerlijke boodschap presenteren. Liever dus een koekje van zuurdesem dan die vette donut. Gezien de urgentie van de klimaatproblematiek, evenals de groeiende kloof tussen arm en rijk, zouden we zelfs beter in oorlogsretoriek moeten communiceren, aldus een studie uit 2016 (Flussberg et. al., 2016) waarin de onderzoekers wilden achterhalen in hoeverre er met inzet van metaforen effectiever over de ernst van klimaatverandering kon worden gesproken.
Daartoe lieten ze een deel van de proefpersonen boodschappen lezen waarin metaforen rondom ‘oorlog’ en een ‘race tegen de klok’ werden gebruikt en deels teksten zonder metaforen. De groep die onderworpen was aan de oorlogsretoriek was eerder bereid het gedrag aan te passen.
Ook filosoof Bruno Latour gebruikt in Oog in oog met Gaia (2017) de oorlogsmetafoor om de ecologische crises waarin we ons momenteel bevinden te beschrijven. We zijn op oorlogspad en het is tijd dat onder ogen te zien. In het nieuwe klimaatregime, waarin we ons momenteel bevinden, en waarin de aarde steeds meer van zich laat horen, moeten we oorlog durven voeren tegen ieder die de signalen ontkent.
Raworth lijkt met haar economische visie Latours oproep te hebben gehoord, waarbij ze nadrukkelijk probeert ecologische entiteiten een cruciale plek te geven in de buitenring van de donut. Dat is met knappe precisie gedaan en heeft zoals reeds genoemd in het economisch denken de gewenste ommekeer veroorzaakt.
Maar met de donutmetafoor geeft ze dit niet de stevigheid die haar denkraam verdient. Willen we voor haar gedachtegoed een metafoor gebruiken waar we – in de woorden van Lakoff en Johnson – ‘naar gaan leven’, dan is het wenselijk om de suikerlaag van de donut af te krabben, het zachte deeg te laten klonteren, de donut inclusief te maken en hem te ‘bewapenen’.
Donuticon
We presenteren daarom de Donuticon, een slimme emoji. Dat heeft een reden. Dit symbool, in 1998 gecreëerd door een telecommunicatiemedewerker uit Japan, is van origine een taalhulpmiddel (Blagdon, 2013). Het maakt taal visueler en uitdrukkingsrijker. Het succes van de emoji's zit vooral ook in de overdracht van emoties. Met emoji's kunnen we signalen uit face-to-face-interactie digitaal beter overbrengen en ze helpen ons voorstellingsvermogen (Dijsselbloem, 2018).
Een goed voorbeeld daarvan is de aubergine-emoji, die duidelijk een andere connotatie heeft bij vijftigers dan bij twintigers het geval is. Emoji's werden ook gebruikt door gerespecteerde nieuwsmedia als het Amerikaanse Quartz om gevoelens van Amerikaanse burgers over de economie te verbeelden (DiCamillo, 2022). Het resultaat van deze emoji-nomics: saaie, feitelijke paragrafen over banen, inflatie en prijzen werden voorafgegaan door rood aanlopende emojis of half-huilende emojis om bepaalde emoties te benoemen zonder dat deze opgeschreven dienden te worden. Dit toont de kracht en de multimodaliteit van de emoji.
Het goede nieuws is; de donut-emoji bestaat al, alleen in de vorm waarin we de donut kennen: met suiker, glazuur of een flinke laag chocolade. Voor onze Donuticon krabben we het suikerlaagje eraf en presenteren we een zuurdesemkoek met Barbapapa-contouren. Het vormloze en multimodale karakter van deze nieuwe emoji moet ons als gebruikers gaan helpen in de strijd tegen de groeieconomie. Als communicatie-instrument moet het ons helpen om – in lijn met Latours filosofie – winnaars en verliezers aan te wijzen in die groeieconomie.
Een Strava voor klimaatactie
De Donuticon is zoals aangegeven een slimme emoji: een spiegel van ons gedrag. Een eigentijds dashboard dat onze persoonlijke donuteconomie symboliseert. De emoji wordt op die manier – net als Strava – een communicatiemodel om peers, volgers en vrienden mee te nemen in deze strijd.
Volg je een vegan dieet, heb je geen vluchten gemaakt, tweedehands kleding gekocht, dan kleurt jouw eigen donut zachtroze om je een zoete beloning te geven voor je inzet. De vleesetende SUV-bezitter krijgt een koekje van eigen deeg: een donut die met zijn donkere toplaag aangeeft dat deze gebruiker de battle niet gaat winnen.
Vanzelfsprekend dwaalden bij het creatieproces van de Donuticon de gedachten af naar het 'sociaal kredietsysteem' dat de Chinese overheid al jaren ontwikkelt. Bepaald gedrag zou de sociale score van de Chinese bevolking doen dalen of stijgen, wat de regering van Xi Jinping wereldwijd op kritiek kwam te staan vanwege de inbreuk die het systeem maakt op de privacy van het individu.
Een data-driven benadering van Raworths donuteconomie zou dan ook niet heilzaam zijn en het doel voorbij schieten. We kiezen daarom voor een speelse human-centered aanpak, met subtiele triggers om mensen een duwtje in de goede richting te geven.
Trotse donuts
Het is echter niet onze bedoeling dit als een vrijblijvend spel te presenteren, het gaat hier immers om een serieuze strijd. In lijn met gedachten rondom een persoonsgebonden CO2-budget is deze Donuticon een manier om de verantwoordelijkheid bij individuen te leggen en kleur te bekennen. Niet langer is het een innerlijke strijd of je wel of niet een extra vlucht kunt veroorloven. Jouw eigen donuticonbuddy is partner in crime.
Onderzoek van TNO (2021) laat echter zien dat het draagvlak voor een persoonsgebonden CO2-budget vooralsnog matig is, al is er meer draagvlak onder mensen die al klimaatbewust gedrag (minder vlees eten, minder vliegen, douchen) vertonen. Wil de Donuticon dus ook de verliezers in deze strijd motiveren, dan is juist het spelelement cruciaal.
Onderzoek naar gamification en het ontwerpen van gedragsverandering laat zien dat het geven van beloningen en het bieden van uitdagingen belangrijk zijn om mensen te motiveren tot gewenst gedrag. De donut-emoji zal dan ook gebruikt moeten worden in internationale klimaatcommunicatie en als buddy moeten verschijnen bij het boeken van een vlucht, het kopen van een treinkaartje, online shoppen et cetera. De emoji is het niet weg te denken alter ego in onze nieuwe economie en moet uitgroeien tot een statussymbool, iets dat je op je cv en LinkedIn-kanaal met trots of lichte schaamte presenteert.
