Een stille poging om ons recht op een gezonde leefomgeving af te breken

De stemming gebeurde op dezelfde dag dat die andere zeer zorgwekkende motie, over de strafbaarstelling van illegaliteit, werd aangenomen. De ophefmachine van Wilders nam zo het zicht weg op een rechtse Kamermeerderheid die vroeg om te verkennen of het Verdrag van Aarhus kan worden opgezegd.

Schijnwerper op het Verdrag van wat?!

Het doel van het Verdrag van Aarhus is om bij te dragen aan een gezonde en schone leefomgeving. Maar liefst 46 landen hebben dit verdrag ondertekend. Het Verdrag beschermt burgers en organisaties op drie manieren. Het zorgt voor toegang tot milieu-informatie, het regelt inspraak bij besluitvorming over milieu-aangelegenheden en het biedt toegang tot de rechter als milieuwetgeving niet wordt nageleefd.

De Aarhusmotie werd terloops ingediend door de BBB bij een debat over de wooncrisis en kreeg steun van het CDA, de VVD, SGP, JA21, PVV en FvD. Tijdens het debat zelf werd er niet over gesproken. En dit ene voorstel viel nauwelijks op bij de stemmingen over het wetsvoorstel en zo’n vijftig (!) bijbehorende amendementen en moties. Op dagblad Trouw na, heb ik dan ook geen enkele krant of tijdschrift zien berichten over dit voorstel.

Maar omdat het raakt aan een nogal fundamenteel onderwerp, namelijk de uitholling van onze democratische rechtsstaat, zet ik met deze column de schijnwerper er alsnog op.

Kruistocht tegen tegenmacht

De Aarhusmotie past in een kruistocht die een aantal partijen al langer voeren tegen de gezonde tegenmacht van klimaat- en milieuorganisaties. Hoewel de motie werd ingediend in de context van versnelde bouwprocedures, is de organisatiekracht van klimaat- en milieuorganisaties al langer een graat in de keel van een aantal rechtse partijen.

Zo was er een aangenomen motie-Eerdmans (JA21) die verzocht om de ANBI-status af te pakken van Extinction Rebellion, zodat de fiscale voordelen op giften en donaties aan maatschappelijke doelen niet langer gelden voor de donateurs van deze actiegroep. In reactie op de baanbrekende klimaat- en stikstofzaken van Urgenda en MOB was daar eerder ook al de motie-Stoffer (SGP) - die ook een plek kreeg in het Regeerakkoord. Deze motie wil dat er extra eisen worden gesteld aan de representativiteit van ideële belangenorganisaties die een gang naar de rechter willen maken.

De motie-Stoffer en de Aarhusmotie staan niet los van elkaar. In mei van dit jaar bracht het WODC een dik rapport uit over de uitvoerbaarheid van de motie-Stoffer. Daarin wordt de conclusie getrokken dat het representativiteitsvereiste op gespannen voet staat met het Verdrag van Aarhus.

Het opzeggen van het Aarhusverdrag klinkt dan logisch en stoer, in de praktijk zal dit nauwelijks mogelijk zijn omdat het verdrag flink is vervlochten met Europese en nationale wet- en regelgeving zoals de Wet open overheid, de Wet algemeen bestuursrecht en de Wet milieubeheer. Toch is er wel degelijk een effect van dit soort politiek handelen. De poging om mogelijkheden voor klimaat- en milieuactie af te nemen, draagt immers bij aan een politieke cultuur die het inperken van tegenmacht van burgers of organisaties met andere ideeën normaliseert.

Burgerbelangen boven (boeren)bedrijfsbelangen

In het rapport De gebroken belofte van de Rechtsstaat (2024) concludeert de Staatscommissie Rechtsstaat dat de essentie van de rechtsstaat wordt verwaarloosd door politici, bestuurders en overheidsmedewerkers. “De belofte van de rechtsstaat is een samenleving waarin burgers door en tegen de overheid beschermd zijn, invloed hebben op de overheidsmacht en ondersteuning krijgen als dat nodig is.” Dat zijn precies de drie aspecten die ook het Verdrag van Aarhus regelt, maar dan specifiek gericht op milieu-aangelegenheden.

In Trouw benadrukt Investico-journalist Tim Staal dat het Verdrag van Aarhus niet alleen relevant is voor milieu-activisten, maar voor iedereen in Nederland. “Het zou een slechte zaak zijn als bijvoorbeeld de uitstoot van Tata of cijfers over PFAS geheim blijven.”

Wie het Aarhusverdrag wil opzeggen laat (boeren)bedrijfsbelangen duidelijk zwaarder wegen dan burgerbelangen. Laat daar de ophefmachine over gaan de komende verkiezingen.

Wil je meer inhoud in de politiek? Steun Wetenschappelijk Bureau GroenLinks. Wij zijn blij met elke bijdrage!