Nee, de PVV-kiezer komt niet van de PvdA

Het sterke verhaal dat de PvdA massaal kiezers heeft verloren aan de PVV is een hardnekkig misverstand. Hardnekkig, omdat veel opiniemakers in media en politiek het graag vertellen. Het is “een mythe die niet sterft”, volgens hoogleraar politicologie Tom van der Meer. Hij zei dit een tijdje terug in reactie op Joost Vullings, commentator voor EenVandaag. Maar ook Dilan Yesilgöz, Ronald Plasterk of bijvoorbeeld Elsevier houden de mythe graag in stand.

Honkvast binnen het eigen blok

Kiezers zijn over het algemeen honkvast. Als ze van partij wisselen, dan blijven ze bij voorkeur binnen het linkse of het rechtse blok. Een sprong van het ene blok naar het andere blok komt relatief beperkt voor. Zie de laatste Tweede Kamerverkiezingen: van de PVV-stemmers in 2023 had slechts 4 procent in 2021 SP gestemd, 4 procent D66, 1 procent PvdA en 1 procent GroenLinks. Bij de verkiezingen van zowel 2021 als 2023 bestond het PVV-electoraat vooral uit trouwe kiezers, niet-stemmers en overgelopen kiezers van rechtse partijen zoals Forum, de VVD en het CDA. Dat was ook al het geval in de jaren na de oprichting van de partij in 2005.

Een halve waarheid

Mythes doen het vooral goed als het een halve waarheid betreft. Dat verklaart wellicht waarom het verhaal van de naar de PVV overgestapte PvdA-kiezer niet sterft.

Zo is het waar dat kiezers die zichzelf tot de arbeidersklasse rekenen ooit in grote getalen op de PvdA stemden (evenals op het CDA trouwens – zie hier). Dat was zo’n vijftig jaar geleden het geval tot aan zo’n dertig jaar geleden. Al vanaf de jaren negentig begint de PvdA de arbeider te verliezen. Maar zelfs na de Fortuynrevolte in 2002 is de nederlaag van de PvdA niet te verklaren door kiezers die naar de LPF overstapten. “De PvdA-kiezers waren in verwarring alle kanten opgestoven”, zo schrijft Philip van Praag. “Ze stapten slechts in beperkte mate naar de LPF over; veel vaker kozen ze voor het CDA of bleven thuis.”

Wat ook waar is, is dat de PVV sinds 2010 de partij is die de meeste kiezers aan zich weet te binden die zichzelf rekenen tot de arbeidersklasse. Van Praag stelt in dezelfde publicatie dat de ouders van de PVV-kiezers uit 2010 nog wel een voorkeur hadden voor de PvdA. Wilders boert dus goed bij kiezers die zijn geboren in een rood nest.

Een PVV-frame

Waarom wordt een halve waarheid zo gretig verspreid? Omdat het een lekker elite-versus-volk-frame is. Het beeld van de arbeider die van de PvdA naar de PVV overstapt, vertelt een verondersteld verhaal over een linkse partij die niet meer weet wat er in de samenleving leeft. Wie dit frame rondpompt zet de PvdA of links in het algemeen graag weg als elitair. En de afzender van de boodschap wil waarschijnlijk graag impliceren dat hij / zij behoort tot het volk.

Waar komt dit vandaan? Uit dataonderzoek van De Groene Amsterdammer en de Universiteit Utrecht blijkt dat vooral PVV-politici grootgebruikers zijn van het linkse-elite-frame. Zij spinnen hier natuurlijk garen bij. De onderzoekers zagen het frame al opkomen in de jaren negentig, maar na de Fortuynrevolte kwam het regelmatig terug in het politieke en publieke debat.

“Van alle keren dat het eliteverwijt klonk in de afgelopen 29 jaar kwam het in driekwart van de gevallen van PVV’ers.” De onderzoekers vinden dat verwijt opvallend, omdat “links al 22 jaar geen premier meer levert, alweer zeven jaar buiten de regeringsmacht staat en opgeteld zijn links-progressieve partijen in honderd jaar tijd nog nooit zo klein geweest”.

Mythe, sterf!

Iedereen die zich ook maar een klein beetje heeft verdiept in de theorie van framing weet dat je nooit aandacht moet geven aan het frame van je tegenstander. Want zelfs in de ontkrachtende vorm geef je toch aandacht aan het frame en alles wat aandacht krijgt, groeit…

Waarom dan toch deze column? Omdat ik de mythe ook veel te vaak terug hoor in linkse kring. Zie dit verhaal dus vooral als een bescheiden bijdrage aan het laten uitsterven van de mythe. Doe mee en spreek de halve waarheid altijd tegen.

Wil je meer inhoud in de politiek? Steun Wetenschappelijk Bureau GroenLinks. Wij zijn blij met elke bijdrage!