Succesvol onderhandelen begint bij de gunfactor

De inwoners van zeven nieuwe gemeenten mochten in november vorig jaar al naar de stembus. GroenLinks – al dan niet in combinatie – won in vijf van deze gemeenten, en kreeg in de drie nieuwe Friese gemeenten collegeverantwoordelijkheid. De Helling toog naar het hoge noorden om er de kunst van de coalitievorming af te kijken, en te leren over groene en linkse politiek op het platteland. Een gesprek met Evert Stellingwerf en Pim Astro (PAL GL, Leeuwarden), Angeline Kerver (GL SWF), Govert Geldof en Wim Hokken (SAM Waadhoeke), Mariët Bosman (GL Midden-Groningen) en René Kriek en Eize Hoomoedt (GL Westerwolde).

Mooie uitslagen in het Noorden! Is dat het ‘Jesse-effect’, of speelt dat lokaal helemaal geen rol?

SWF: “Nee, dat speelt niet zo’n rol. De landelijke politiek is ver weg, het gaat bij lokale verkiezingen om lokale onderwerpen, en dus ook om lokale mensen die geworteld zijn in de dorpen. We hebben daar als afdeling heel hard aan gewerkt, en dat betaalt zich uit. Het is net als soep: Jesse is de Maggi, de soep moet je zelf maken.”

Midden-Groningen en Westerwolde: “Sterker nog, zo’n eventueel ‘Jesse-effect’ werkt in Groningen alleen maar tegen ons. Mensen hebben het niet zo op met de landelijke politiek – en daar hebben ze ook wel redenen toe: de aardbeving, de armoede…. Jesse, dat vinden ze hier maar Randstedelijk gedoe. Liesbeth van Tongeren heeft vanwege haar inzet voor het aardgasdossier wel de status van een local hero, maar zelfs dat heeft ons in Midden-Groningen niet heel erg geholpen.”

Leeuwarden: “Hier in de stad heeft het mogelijk wel een rol gespeeld. Leeuwarden heeft toch wel wat studenten. Vlak voor de verkiezingen is er een meet-up geweest met Jesse. We kunnen het niet hardmaken, maar we denken dat dat wel degelijk effect heeft gehad. Wat we wel hard kunnen maken, is dat huis-aan-huis gaan, direct contact in de wijken, zéker werkt. Dat spreekt dan weer een beetje tegen zo’n ‘Jesse-effect’.”

Geen Jesse-effect dus op het platteland, maar wat dan? Hoe verklaren jullie je eigen successen?

Westerwolde: “Duurzaamheid is een thema, ook hier, dat mensen aanspreekt. Er is een gevoel van urgentie. Maar zoals overal is de uitslag ook het resultaat van hard werken, in ons geval vooral van collega René Kriek. Die is recent bezig geweest hier een energiecoöperatie op te richten en dat heeft veel aandacht en goodwill opgeleverd.”

SWF: “Ook bij ons is het echt wel loon naar werken, al zeg ik het zelf. We hebben heel hard campagne gevoerd, zijn enorm zichtbaar geweest in de dorpen. We hebben de goede thema’s opgepikt. Dat betaalt zich uit. In een van de 83 dorpen wordt een megastal gebouwd. Wij verzetten ons daartegen en zijn daar prompt de grootste partij geworden.”

Waadhoeke: “In Littenseradiel bestond de partij SAM – een samenwerking van D66, GroenLinks, de PvdA en de SP. Die gemeente is nu opgeheven, en de partij ook. Met het oog op de herindeling hebben we met mensen van GroenLinks, D66 en lokalen uit Het Bildt SAM Waadhoeke opgericht en er enorm hard aan getrokken om naamsbekendheid te krijgen. Spannend, want het leek er een dag voor de verkiezingen nog op dat niemand wist wie we waren en wat we wilden. Nota bene De Telegraaf had een item over ons, maar of dat de doorslag gegeven heeft? In ieder geval zitten we nu met zes mensen in de raad en maken we deel uit van de coalitie. En waardoor dat komt? Het gevoel van urgentie rond duurzaamheid en de wil om dingen anders, vanuit de mensen zelf te organiseren, dat speelt zeker een rol. En de implosie van de PvdA, dat gat moest ook opgevuld worden.”

Leeuwarden: “Vergeet niet, dit is van oudsher al een linkse streek, met een lange traditie van coöperaties. In Friesland zijn nu al 43 energiecoöperaties, de meeste van heel het land. Die ‘implosie’ van de PvdA heeft zich niet overal voorgedaan: de partij is onverwacht sterk teruggekomen, niet alleen in Leeuwarden, ook in de Groningse gemeenten. Tegelijk: Lutz Jacobi van de PvdA claimde wel een ‘wederopstanding van Troelstra’, maar dat geldt niet voor de SP, die tegen haar eigen verwachting in verloren heeft. Daardoor pikken wij een graantje mee.”

Pleit dat dan voor meer linkse samenwerking, juist ook op het platteland?

Midden-Groningen: “Hier is dat in ieder geval geen thema. GroenLinks is een club met een eigen identiteit, met hele eigen standpunten ook. PvdA, SP, dat wordt hier echt gezien als óud-links, de zittende politiek, belangen, macht. Natuurlijk werken we in de raad wel met hen samen, maar dat doen we als het uitkomt ook met de VVD en met de lokalen. Wij geven meer en meer vorm aan ándere politiek, een politiek van onderop.

We zoeken aansluiting bij wat mensen bezighoudt, bij wat ze zelf organiseren en helpen dat naar een hoger plan te tillen. Die beweging, wég van top-down politiek, meer werken vanuit de basis, zie je natuurlijk overal, ook bij bedrijven. Wil je vooral dáárop aansluiten, dan is zoiets als ‘linkse samenwerking’ en zelfs deelname aan de coalitie niet eens zo heel erg interessant. Dan ben je immers gebonden aan akkoorden en aan het gedoe van de ‘oude politiek’.”

Westerwolde: “Ook bij ons leeft dat idee van ‘linkse samenwerking’ überhaupt niet. We wilden graag een lijstverbinding met de Partij voor de Dieren, die hier al een zetel had en er nu weer een heeft, maar die mochten dat van de landelijke par[1]tij niet doen. Stom van ze, want daardoor zijn ze hoogstwaarschijnlijk een restzetel misgelopen.” SWF: “Wij hebben even overwogen om een SAM-SWF op te richten. We hebben daarvoor contact gezocht met PvdA en D66, maar die zagen dat niet zitten. Vlak voor de verkiezingen hebben we een lijstverbinding met de PvdA gehad, maar dat leverde voor beide partijen niets extra’s op. Uiteindelijk zijn we op eigen kracht verdergegaan.”

Waadhoeke: “Wij zien ons trouwens ook niet als ‘linkse samenwerking’, maar als een nieuwe en progressieve partij met een duurzame agenda en hart voor democratische vernieuwing. Wij willen een alternatief zijn, en ook mensen die lokaal stemmen of van de politiek zijn afgehaakt, aan ons binden. Met zes raadsleden met verschillende achtergronden was het best even wennen aan elkaar. Maar door uit te gaan van wat ons bindt, lukt het nu al heel goed om een krachtig geluid neer te zetten.”

Over samenwerking gesproken: lukt het om met zo’n progressieve agenda samen te werken met lokale partijen? Die zijn er natuurlijk in soorten en maten, maar staan toch doorgaans niet bekend als ‘groen’ of ‘links’.

SWF: “Dé lokale partij hier is natuurlijk de Fryske Nasjonale Partij (FNP). Die is diep geworteld in de dorpen, daar kunnen we wat van leren! Wat ideeën betreft, ontlopen we elkaar heus niet zo veel als wel gedacht wordt: zij zijn in de eerste en de tweede plaats vóór het Fries, inderdaad, maar ook voor het behoud van het Friese landschap. Of je elkaar daarop kan vinden, is sterk gebonden aan personen: met de een wel, met ander niet. Je moet geen ‘diepe Fries’ tegenover je hebben – zo eentje die er ook in België nog op staat om Fries te spreken.”

“ Iederéén wil dat het zwembad openblijft ”

Leeuwarden en Midden-Groningen: “Dat geldt precies zo voor de lokalen. Dat zijn ‘beroepspolitici’, mensen met een enorme drive voor de publieke zaak. Vaak zijn ze afgehaakt bij een andere partij – om wat voor reden dan ook. Op het niveau van de gemeente zijn de verschillen niet zo groot: iederéén wil dat het zwembad openblijft. Dus ja, ook met de lokalen kun je op issues vaak best samenwerken. Maar het hangt enorm af van personen, van karakters.”

In alle drie de nieuwe Friese gemeenten zijn jullie inmiddels ook coalitiepartij geworden. Hoe hebben jullie dat voor elkaar gekregen?

SWF: “We zijn als kleine fractie gevraagd mee te doen, terwijl dat voor een meerderheid niet nodig was. De PvdA wilde graag een linkerflank, de FNP is uit de coalitie gestapt. Ik noem het de ‘gunfactor’, en die krijg je – of niet. Zo ja, dan is dat een beloning voor constructieve oppositie in de raadsperiode ervoor, daar kun je tijdens of na de verkiezingen niet veel meer aan doen. In die zin is het wel waar: de campagne begint de dag na de verkiezingen. Wij hebben, ik herhaal het maar, enorm aan de weg getimmerd, in de campagne, maar ook in de jaren ervoor. Dat is gezien, en daar hebben we de credits voor gekregen.”

Waadhoeke: “Wij hebben inmiddels begrepen dat ook wij die ‘gunfactor’ hebben gekregen. Gemeentebelangen – net zo veel zetels, iets minder stemmen – ging ervan uit dat zij ‘gewoon’ weer in het college zou komen, maar dat is niet gebeurd. De ervaringen met SAM-Littenseradiel – dat acht jaar verantwoordelijkheid heeft gehad in de oude gemeente – hebben daar zeker een rol in gespeeld. Als jonge partij hebben we nu direct wel veel verantwoordelijkheid, maar dus ook veel kansen om echt het verschil te maken op duurzaamheid en democratische vernieuwing. Wij gaan voor 50% van de stemmen bij de volgende verkiezingen – en nee, dat is geen grootspraak.”

Leeuwarden: “In Leeuwarden zit PAL GroenLinks al sinds 1997 in de coalitie. Wij zijn zeg maar deel van het establishment. Nee, dat is niet gevaarlijk, of althans, de kiezers zijn ons blijkbaar nog niet zat. Op de Hogeschool is DWARS enorm in opkomst, wij gaan nog wel verder groeien. Hoe dan ook: er is nu een brede coalitie gevormd, mét D66 en het CDA erbij. Er staan forse bezuinigingen aan te komen. We zullen zien of dat negatief op ons af gaat stralen.”

En waardoor is het in Groningen niet gelukt?

Midden-Groningen: “Al heel snel na de verkiezingen was duidelijk dat wij niet mee zouden mogen doen. Wethouders van de oude gemeenten hebben elkaar gezocht en gevonden, en hebben feitelijk de oude coalitie voortgezet. Ik vind dat oprecht een verkeerd signaal: juist hier, waar enorme problemen zijn, niet alleen met de bevingen, maar ook met armoede, met de jeugdzorg, het beroepsonderwijs… Waar de opkomst zo schrikbarend laag was…

Zo jammer dat er niet voor echte vernieuwing is gekozen, maar zoals ik al zei: in déze situatie is oppositie misschien wel beter dan meedoen. Het positieve van de herindeling is dat we nu een flink partijkader hebben, waarmee we zaken ook wat beter kunnen organiseren. Want ook dat is een probleem op het platteland: er zijn soms te weinig mensen om een afdeling op de been te houden. In het Oldambt (Winschoten en omgeving) deed GroenLinks op 21 maart daardoor zelfs niet mee.”

Westerwolde: “Gemeentebelangen is hier nét iets groter geworden dan de PvdA. Samen hebben ze een meerderheid in de raad, en dus was het snel bekeken. Met Gemeentebelangen hebben we eerlijk gezegd ook niet zo’n beste relatie. Maar geen nood: ook wij bouwen de komende vier stevig door aan ons eigen profiel, én doen aan constructieve oppositie.”

Als dit nummer verschijnt, zitten afdelingen van de partij overal in het land aan tafel voor coalitiebesprekingen. Welke tips kunnen jullie vanuit je recente ervaring aan hen meegeven?

Allen, door elkaar: “We hebben hele goede ervaringen opgedaan met campagnevoeren met social media. Maar dat heeft ook zo z’n gevaren. Beetje overbodige tip, misschien, maar raadsleden en potentiële wethouderskandidaten moeten hun Facebook- en LinkedIn-profielen up-to-date hebben en ervoor zorgen dat er niks raars op staat. Wat betreft de onderhandelingen: het heeft zin om snel duidelijk te zijn over wie je hebt als kandidaat-wethouders.

“ Je moet geen schaamlap zijn voor de andere partijen ”

Dat maakt het voor de andere partijen concreet en voorstelbaar hoe samenwerking eruit kan gaan zien. Het wil ook wel helpen als je veel weet, dat wil zeggen, dat je én dossierkennis hebt én weet wat er leeft in álle dorpen – hoe veel dat er ook zijn. Dat betekent dat afdeling, fractie en wethouders goed en snel moeten kunnen uitwisselen, en daar heb je goede kandidaten voor nodig en mensen die fungeren als ‘ogen en oren’ in de dorpen. Als je dat nu niet hebt, dan moet je daar als partij de komende vier jaar aan werken. Zoals je ook vanaf dag één aan een goede sfeer in de raad moet werken – vanwege die ‘gunfactor’.

Deelnemen aan een coalitie is goed, maar het moet niet ten koste van alles gaan. Je moet geen schaamlap zijn voor de andere partijen, je moet echt wel iets van je eigen programma kunnen verwezenlijken. Zodra blijkt dat je niets kunt realiseren, kun je het beter niet doen. Oppositie voeren kan óók heel nuttig zijn.”

De nieuwe gemeenten in het Noorden:

Leeuwarden
De gemeenten Leeuwarden en Leeuwarderadeel, alsmede de dorpen Baard, Bears, Easterlittens, Hilaard, Húns, Jellum, Jorwert, Leons, Mantgum en Weidum van de gemeente Littenseradiel: samenvoeging in de bestaande gemeente Leeuwarden
• Progressief Akkoord Leeuwarden / GroenLinks: 5 van 39 zetels
• Coalitiepartij met PvdA, CDA en D66

Midden-Groningen
De gemeenten Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde en Slochteren: samenvoeging tot een nieuwe gemeente Midden-Groningen
• GroenLinks 3 van 33 zetels
• Oppositiepartij; college van PvdA, SP, CU, CDA en VVD

Súdwest-Fryslân (SWF)
De gemeente Súdwest-Fryslân, alsmede de dorpen Boazum, Britswert, Easterein, Easterwierrum, Hidaard, Hinnaard, Iens, Itens, Kûbaard, Lytsewierrum, Reahûs, Rien, Waaksens, Wiuwert en Wommels van de gemeente Littenseradiel: samenvoeging in de bestaande gemeente Súdwest-Fryslân