Het meest recente voorbeeld was de mislukte poging van omwonenden om een hotel in Albergen te kopen. Ze hoopten hiermee de geplande huisvesting van asielzoekers in het hotel te voorkomen. De onderliggende gedachte is dat met voldoende geld iets is tegen te houden wat je niet bevalt. In dit specifieke geval is dat extra cru, omdat het contrast zo groot is met de groep die de omwonenden wilden weren: asielzoekers die alles wat van waarde is moesten achterlaten en nu vermoedelijk buiten slapen voor aanmeldcentrum Ter Apel.
Twee weken eerder was er grote ophef over het voorstel van econoom Barbara Baarsma voor een persoonlijk verhandelbaar CO2-budget. (Overigens deed schrijver David Van Reybrouck onlangs een vergelijkbaar voorstel tijdens de Gaialezing.) Het voorstel komt erop neer dat iedereen een soort strippenkaart krijgt met CO2-rechten. Wie strips over heeft, kan deze verkopen aan mensen die meer gas willen verstoken, meer vliegreizen willen maken of meer vlees willen eten dan hun CO2-budget toelaat. Eén van de terechte discussiepunten was de vraag of dit voorstel wel rechtvaardig is. Want is het niet eerlijker om meer strips te geven aan mensen die in slecht geïsoleerde huurhuizen wonen en geen mogelijkheden hebben voor zonnepanelen op het dak? De rechtvaardigheidsdiscussie ging ook over de vraag of alles wel te koop moet zijn. Gechargeerd: wie strips over heeft – want geen geld heeft om vlees te betalen – kan een centje bijverdienen aan iemand die strips tekortkomt – voor bijvoorbeeld het verwarmen van zijn zwembad in de tuin. De luxe van de één is hier de vernedering van de ander.
Door de ophef over het voorstel van Baarsma, werd een ander nieuwsbericht de volgende dag ondergesneeuwd: ‘Rotterdamse brug hoeft toch niet te worden ontmanteld voor superjacht Bezos’. Enkele maanden eerder was de verontwaardiging groot, toen bekend werd dat de baas van Amazon voornemens was om flink in de buidel te tasten om zijn jacht van 430 miljoen euro vanaf de bouwwerf naar de Noordzee te laten varen. Het middenstuk van de monumentale brug De Hef moest daarvoor tijdelijk worden weggehaald. Op Facebook werd een actie opgezet om tomaten te gaan gooien naar het voorbijvarende gevaarte. Want niet alles is te koop.
De zakken geld van Rutte-IV
Tien jaar geleden publiceerde Harvard-professor Michael Sandel het boek Niet alles is te koop. De morele grenzen van marktwerking. De kern van zijn boek verwoordde hij in de Groene Amsterdammer:
“In discussies over wat wel en wat niet te koop hoort te zijn, komen (…) twee soorten argumenten keer op keer terug. Het eerlijkheidsbezwaar stelt aan de orde of er wel sprake is van gelijkheid tussen de partijen die op de vrije markt kun keuzes maken; het corruptiebezwaar stelt aan de orde of er menselijke houdingen en normen zijn die door de werking van de vrije markt kunnen worden beschadigd en tenietgedaan. (…) Ook in een maatschappij zonder onrechtvaardige verschillen in macht en rijkdom zijn er nog steeds dingen die niet te koop horen te zijn. Dit is zo omdat de vrije markt niet louter instrumenteel is; ze draagt ook bepaalde waarden uit. En soms verdringen marktwaarden niet-commerciële normen die het waard zijn gekoesterd te worden.”
Deze wijze boodschap, waarin niet-commerciële waarden en moraliteit boven de fenomenen ‘geld’ en ‘vrije markt’ worden geplaatst, zou ook het vierde kabinet-Rutte ter harte moeten nemen. Meteen bij de presentatie van het regeerakkoord werd de toon gezet. Doelen ten aanzien van de stikstof-, klimaat- en wooncrisis worden namelijk niet gehaald op basis van visie, waarden of programma. De oplossing is gevonden in het op tafel leggen van grote zakken geld. Maar ook nu blijkt dat niet alles te koop is. De boerenprotesten van de afgelopen maanden hebben dat wel duidelijk gemaakt. Wat ik daar verder ook van vind – we zien hier dat 25 miljard voor vermindering van de stikstofuitstoot weinig aanlokkelijk is zonder verder toekomstperspectief voor boeren.
(De gestaag groeiende groep mensen die door koopkrachtverlies momenteel door de bodem zakt, zou nou juist weer wél perspectief krijgen met acute financiële ondersteuning. Maar juist deze groep laat het kabinet nog even bungelen.)
Terug naar de cartoon van Hein de Kort. We weten niet hoe oud de strip is en wie de afgebeelde ministers en politici zijn met hun geschrokken blikken. Toch heb ik heimwee naar deze tijd – de tijd waarin kennelijk de opvatting domineerde dat niet alles te koop zou moeten zijn.
