Poetin droomt van een herboren Russische Rijk, Trump belooft nieuwe veroveringen én de terugkeer van witte suprematie. Vraag je af wie hiervoor de prijs betalen en je vindt elementen voor een Europees (tegen)narratief. Dat verhaal mag het verleden niet romantiseren. De schandvlekken – wereldoorlogen, Holocaust, totalitaire onderdrukking, koloniale uitbuiting – mogen niet worden weggepoetst. We kunnen wel inspiratie ontlenen aan de momenten van verzet, bevrijding of verzoening, en aan de lessen we door schade en schande hebben geleerd: samenwerking tussen democratieën in plaats van autoritaire grootmachtpolitiek; de sterkte van het recht in plaats van het recht van de sterkste; vrijwillige ‘sferen van integratie’ (Tallis) in plaats van invloedssferen; mensenrechten en inclusie in plaats van ontmenselijking en uitsluiting. Neo-idealisme kan ons helpen de idealen achter de totstandkoming van de EU en de internationale rechtsorde te herontdekken. Anno 2025 moet het verhaal niet alleen gaan over soft power, maar ook over hard power. En over een hoopvolle toekomst voor mensen hier en nu die niet ten koste gaat van mensen elders en straks.
Zwaar op de proef gesteld door autocraten en door uiterst rechts, heeft de EU meer dan ooit een waardengedreven mission statement nodig om zo eensgezind mogelijk te opereren, zich niet te verliezen in voor-wat-hoort-wat-politiek à la Trump en bondgenoten te vinden. Zo’n verhaal kan aan kracht winnen naarmate Rusland, China en de VS zich agressiever opstellen tegenover Europa – of juist hun status als grootmachten ondergraven. Rusland is al lang in verval; het is een spoiler state die alleen uitblinkt in dood en verderf. China is niet langer een groeiwonder en vergrijst razendsnel, door de autoritaire eenkindpolitiek uit het verleden en de aanhoudende afkeer van diversiteit die een actief migratiebeleid in de weg staat.
Ook in de zo machtige VS kan de aftakeling hard gaan. Ondermijning van de rechtsstaat, uitholling van de overheid, maffiose belangenverstrengeling, intimidatie van de pers, wetenschapscensuur, openlijk racisme, demonisering van migranten, aantasting van vrouwenrechten, uitstoting van transgenders, herverdeling van arm naar rijk, wegkijken van de klimaatcrisis, schoffering van bondgenoten, verlies aan internationaal prestige, handelsoorlogen… Trump sloopt niet alleen de wereldorde, maar ook zijn land.
Democratie versus autocratie, de strijd is nog niet beslist.
Dit essay is een voorpublicatie uit het lentenummer van tijdschrift de Helling, dat eind maart verschijnt. Je kunt commentaar leveren in het reactieveld onderaan deze pagina.
Reacties
24 februari 25
Jan Goudriaan
Geopolitiek realisme
Ik ben het helemaal eens met het artikel van Richard Wouters. Hij pleit onder andere voor een onafhankelijke nucleaire afschrikking door Europa.
Hoe kan GroenLinks dan nog steeds tegenstander blijven van kernenergie als energiebron? Als je hart hebt voor natuur en milieu moet je juist voorstander zijn van kernenergie. Kerncentrales gebruiken nauwelijks kostbare ruimte, hebben veel minder mineralen en grondstoffen nodig per kWh opgewekt, blijven dag en nacht, zomer en winter doorwerken en produceren heel weinig afval. Ooit gehoord van iemand die aan kernafval is overleden?
GroenLinks: stel uw achterhaalde standpunt t.a.v. kernenergie toch bij!
24 februari 25
Richard Wouters
kerncentrales
Dank voor de reactie, Jan. Frankrijk heeft, bij mijn weten, nog een ruime voorraad splijtstof voor kernwapens. Bovendien draaien er in de EU circa 100 kerncentrales. Dus nieuwe kerncentrales hebben we niet nodig voor zelfstandige nucleaire afschrikking.
Het feit dat kerncentrales dag en nacht draaien maakt ze juist lastig in te passen in een elektriciteitssysteem dat gedomineerd wordt door hernieuwbare bronnen.
25 februari 25
Wim de Groot
Kerncentrales
Beste Jan, ik neem aan dat je Chernobyl wel kent. Daar zijn wel degelijk veel slachtoffers gevallen.
Een kerncentrale is ook een mooi doelwit voor terroristen of vijandige staten, ook vanwege de aanwezigheid van plutonium. De enige duurzame oplossing moet komen van hernieuwbare bronnen als water, wind en zon. In combinatie met consuminderen!
13 maart 25
Bram Witvliet
De ecologische prijs van militarisering
Beste Richard,
Veel dank voor dit interessante essay. Neo-idealisme klinkt als een belangwekkende stroming die achting verdient. Een pijnlijke paradox sluimert door deze tekst heen en ik ben erg benieuwd hoe jij ernaar kijkt, en hoop op een reactie, want ik ben er zelf ook nog niet uit.
Het is van eminent belang om de internationale rechtsorde te beschermen. Dat dit met niet alleen met soft power maar ook met 'hard power' moet gebeuren, is op zijn minst controversieel. Je schrijft terecht dat de belofte van materiële vooruitgang in tijden van ecologische ontwrichting sleets is geworden. Maar grootschalige herbewapening, zoals die nu wordt voorbereid in de EU ter waarde van 800 miljard (!) euro, is ten eerste koren op de molen voor de hyperkapitalistische wapenindustrie, maar wat nog erger is, is dat het verschrikkelijke milieurampen met zich zal meebrengen. Ik wijs graag op de inzichten die de Indiase schrijver Amitav Ghosh in 'De vloek van de nootmuskaat' hierover deelt, met name in hoofdstuk 10. Hij wijst erop dat het Amerikaanse ministerie van Defensie jaarlijks vijfhonderdduizend ton giftig afval produceert. Weinig reden aan te nemen dat de EU op een "groene" manier wapens gaat vervaardigen (het idee alleen al knarst en kraakt). "Militarisering is ecologisch de meest destructieve menselijke activiteit", schrijft hij verderop. De productie van militaire middelen is funest voor de leefbaarheid van de aarde, en de inzet ervan ook. Tegelijkertijd willen we democratie en het zelfbeschikkingsrecht van alle landen behouden, maar is dat überhaupt mogelijk met de vernietigende en uitbuitende werking die van productie en gebruik van wapens uitgaat?
Er zijn partijen in Duitsland, maar ook GL-PvdA, die eisen dat de begrotingsregels alleen mogen worden opgerekt als er ook in klimaat en sociale voorzieningen worden geïnvesteerd. Hier zie ik ook die spanning: in Defensie investeren lijkt ergens broodnodig, maar tegelijkertijd ook contraproductief. Ik ben heel benieuwd hoe je hiernaar kijkt!
Vriendelijke groeten,
Bram Witvliet
14 maart 25
Richard Wouters
Beste Bram,Dank voor je…
Beste Bram,
Dank voor je scherpzinnige commentaar!
Het risico bestaat inderdaad dat de aandeelhouders van wapenfabrikanten binnenlopen nu de vraag naar militair materieel zo snel toeneemt. Dat zou een verkwisting van publiek geld zijn. Er zijn verschillende remedies. De EU zou een heffing op overwinsten van de wapenindustrie kunnen invoeren, zoals het verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA voorstelt. Hier wordt ook elders in Europa wel voor gepleit. Er zijn historische precedenten. Zo heeft de EU, toen Poetin de gaskraan afkneep en de stroomprijzen door het dak gingen, een heffing ingevoerd op de overwinsten van elektriciteitsproducenten die geen gas verstoken, van kerncentrales tot windmolenparken. Een andere optie is dat de EU zich inkoopt in grote defensiebedrijven om invloed te hebben op het productievolume en de prijzen, zoals Frans Timmermans heeft geopperd in zijn Mathieu Segers-lezing.
De klimaatimpact van de oorlog in Oekraïne is groter dan de klimaatvoetafdruk van de gezamenlijke krijgsmachten van de EU-landen, inclusief toeleveringsketens, zo concludeerde ik vorig jaar toen ik de (gebrekkige) cijfers hierover probeerde te vergelijken. Daaruit zou je kunnen afleiden dat de ecologische kosten van oorlog hoger zijn dan die van effectieve afschrikking. Zie mijn essay in het rapport Postgroei en geopolitiek (p. 12). Daarin stip ik ook de noodzaak van verduurzaming van de krijgsmacht aan. Dat is een lastige en tijdrovende klus, maar er wordt in EU-verband wel aan gewerkt. Zo gaat een deel van de CO2-uitstoot van de EU-krijgsmachten vanaf 2027 onder het emissiehandelssysteem (ETS2) vallen, dat een dalend uitstootplafond kent. Ondertussen werkt de defensie-industrie aan elektrificatie.
Het is een politieke keuze hoe we de hogere defensie-uitgaven financieren. Voor we in publieke voorzieningen gaan snijden, moeten we ons bedenken dat die bijdragen aan maatschappelijke weerbaarheid. Zie deze column van Noortje Thijssen.